Creativiteit is een belangrijke vaardigheid. Er wordt steeds vaker een beroep op gedaan. Zowel in je volwassen leven als op school. Daarom is er ook steeds meer aandacht voor de ontwikkeling van creativiteit op scholen en met name het basisonderwijs. Samen met de Stichting Cultuur Eindhoven ben ik gaan kijken of je creativiteit kunt meten en wat je met zo’n instrument zou kunnen doen.
TNO[1] heeft in 2015 in opdracht van het ministerie OCW een instrument ontwikkeld waarmee gemeten kan worden hoe creatief iemand is aan de hand van zeven indicatoren en daarnaast in hoeverre de ontwikkeling van creativiteit gestimuleerd wordt (drie indicatoren).
✔ Nieuwsgierig
✔ Volhardend
✔ Vindingrijk
✔ Interacterend met anderen
✔ Output gericht
✔ Trots op werk
✔ Anders durven zijn
En de indicatoren voor het ontwikkelen van creatief vermogen zijn:
✔ Richting
✔ Ruimte
✔ Ruggenspraak
Maar wat kun je nu met deze indicatoren? Deze indicatoren zijn inmiddels vertaald in een gevalideerde vragenlijst. Met deze vragenlijst kun je leerlingen dus scoren op deze tien indicatoren. En dat biedt allerlei opties.
Allereerst kun je de creativiteit van de leerlingen (of andere personen) in beeld brengen, bijvoorbeeld met een spinnenwebgrafiek. Hiermee zie je waar iemand goed in is en waar minder goed. Aan de hand hiervan kun je de opdrachten en begeleiding die je geeft aanpassen. Het onderzoek van TNO heeft negen prototypische profielen onderscheiden en geeft per profiel tips. Je kunt dus ook kijken in welk prototypisch profiel iemand valt. Je kunt aan de hand hiervan aanpassen wat je aanbiedt.
Ten tweede kun je door de vragenlijst vaker af te nemen, de ontwikkeling op het gebied van creativiteit in beeld brengen. Door bijvoorbeeld (half) jaarlijks de vragenlijst af te nemen en de score van de zeven indicatoren in een spinnenweb naast elkaar in beeld te brengen. Kun je de ontwikkeling van leerlingen inzichtelijk maken.
Door de scores op de drie indicatoren voor het ontwikkelen van creatief vermogen in beeld te brengen, zie je wat de leerlingen aangeboden krijgen. Geeft de begeleider of leerkracht richting, ruimte en ruggenspraak? In welke mate wordt dit gedaan? Dit geeft de begeleider of leerkracht inzicht in wat hij/zij doet en daarmee de mogelijkheid dit te verbeteren.
Als je de creatieve ontwikkeling van leerlingen die aan een bepaald project meedoen in beeld brengt (zoals wij hebben gedaan met ‘de Reünie’ van de Ontdekfabriek), zie je op welke indicator(en) dat project impact heeft. Je moet hiervoor voor aanvang en na afloop van het project de vragenlijst afnemen. Op zeven indicatoren van creativiteit kun je zien of deze zijn toegenomen. Het beste kun je dit zien op individueel niveau. Als je werkt met alle tien de indicatoren zie je ook of je alle indicatoren aanbiedt die nodig zijn om creativiteit te ontwikkelen.
Het is natuurlijk ook mogelijk om leerlingen en begeleiders te observeren op deze indicatoren. Het rapport van TNO biedt geen observatielijst, maar wel voldoende aanknopingspunten om deze te maken. Beschreven staat hoe de indicatoren er uit zien en dit heb ik vertaald in een observatielijst voor de hele groep om lessen in het kader van ‘de Reünie’ te observeren. Dit kun je ook doen om leerlingen en begeleiders individueel te observeren en scoren. Je krijgt zo meer inzicht in de creativiteit en de ontwikkeling ervan, van de leerlingen. Deze observaties kun je op dezelfde manieren inzetten als de vragenlijst: om maatwerk te bieden, de ontwikkeling in beeld te brengen, feedback te geven aan begeleiders en leerkrachten en de impact van projecten in beeld te brengen.
Download het onderzoeksrapport hier met de resultaten van creativiteitsmetingen?
Veel praktijkonderzoeken stoppen te vroeg. Onderzoeksvragen worden geformuleerd, data worden verzameld en conclusies worden getrokken. Maar dan houdt het helaas op. Met alleen de conclusies ben je er nog niet. Om aan de slag te kunnen met een onderzoek heb je actiepunten nodig. Onderzoek doe je namelijk niet voor de lol, maar omdat je iets wilt DOEN met de informatie die je hebt verzameld.
Je actiepunten sluiten aan op wat je wilde doen met de uitkomsten van je onderzoek. Als je oorspronkelijk doel was je programma beter aan te laten sluiten bij je doelgroep, dan hebben je actiepunten betrekking op het aanpassen van het programma, het veranderen van je communicatiemiddelen of het uitbreiden van een succesvol concept.
Hoe doe je dat?
Tijdens het onderzoek leer je snel veel over het onderwerp. Je krijgt grip om details, de pluspunten en de verbeterpunten. Het is dan gemakkelijk om oplossingen te bedenken en actiepunten te formuleren. Daarbij wordt je vaak geholpen tijdens het onderzoek, omdat uit je data ook oplossingen naar voren komen. Respondenten reiken je tijdens interviews mogelijke oplossingen aan. Ook in een vragenlijst kun je hier naar vragen.
Bedenk dus tijdens je onderzoek al dat je op het einde actiepunten gaat formuleren. Als je bij de dataverzameling en de analyse al aandacht hebt voor oplossingen en actiepunten, is het gemakkelijk deze stap ook te zetten. Bij het schrijven van je conclusies kun je er gemakkelijk actiepunten achter zetten. Zorg ervoor dat dit steeds een doorgaande lijn is: vraag → oplossing(en) → mogelijke actiepunten.
Mijn onderzoeken sluit ik af met conclusies en actiepunten. Dat doe ik door tijdens mijn onderzoek steeds overzicht te houden op alle vragen en drempels, oplossingen en argumenten en aansluitend mogelijke actiepunten. Graag kijk ik samen met de opdrachtgevende organisatie wat vervolgens praktisch mogelijk is. Het verschilt namelijk per organisatie wat kan en wat bij hen past.
Musea en science centra willen steeds vaker weten of het werkt wat ze doen. Het gaat dan niet over het hebben van zo veel mogelijk bezoekers, maar over de kwaliteit van hun (educatieve) programma. Wordt hun doel, namelijk het beïnvloeden van de interesse voor, de houding naar en de kennis over (bijvoorbeeld) natuur, cultuur, geschiedenis of wetenschap, bereikt? Deze doelen worden op verschillende manieren gemeten.
Eén manier is het houden van een enquête. Bezoekers worden dan schriftelijk bevraagd over hun ervaringen tijdens het bezoek. Omdat musea en science centra vaak niet de kennis (en tijd) in huis hebben over het doen van onderzoek, is het voor hen soms lastig om de juiste vragen te stellen en de resultaten te interpreteren. Wil je daadwerkelijk informatie waar je iets mee kunt, dan is het belangrijk om de juiste indicatoren te bepalen voor de enquête.
Naast de interne enquête worden er ook grootschalige internationale onderzoeken gedaan waar de science centra en musea aan mee kunnen doen. Ook kunnen afgeronde grootschalige onderzoeken dienen als informatiebron voor de musea.
Ook maken veel musea en science centra gebruik van RF-ID (identificatie met radiogolven) bij interactieve opstellingen om effecten te meten. Bezoekers kunnen dan (a.d.h.v. een armbandje) hun activiteiten opslaan en achteraf (online) terug zien wat ze hebben gedaan en hoe ze dit hebben gedaan. Dit is leuk voor de bezoeker, maar dient ook als input voor het museum of science center. Je kunt hier namelijk uithalen hoe lang bezoekers bij een opstelling blijven staan, hoeveel er gebruik van wordt gemaakt en of er meerdere keren gebruik van wordt gemaakt.
Een andere manier om te meten is het analyseren van handelingen van bezoekers op basis van filmopnames. Dit gebeurt vooral bij interactieve opstellingen. Aan de hand van bewegingen, gezichtsuitdrukkingen, handelingen en verblijfsduur wordt het leerpotentieel geanalyseerd.
Science centra en musea kunnen ook van elkaar leren. Door de kwaliteit van hun educatieve programma’s te meten en met elkaar te vergelijken kunnen ze leren van elkaars sterke en zwakke punten.
Dit is een benchmark. Voor de VSC en verschillende science centra hebben wij zo’n benchmark uitgevoerd.
Het Fonds voor Cultuurparticipatie gaat voor de periode 2017-2020 een vervolg op de regeling Talentonwikkeling & Manifestaties formuleren. Het fonds heeft ons daarom gevraagd om een impactmeting uit te voeren voor deze regeling om inzicht te krijgen in hoe de regeling nu werkt en het verbeterd kan worden.
Om inzicht te krijgen of het fonds de doelen die ze heeft gesteld voor deze bereikt, praten we met mensen die hier inzicht in hebben. Dit doen we aan de hand van individuele en groepsinterviews met succesvolle aanvragers van de subsidieregeling en groepsgesprekken met het kunstvakonderwijs en professionals.
De resultaten van de impactmeting worden samen met FCP vertaald in actiepunten. Daarna kijken we hoe deze actiepunten geïmplementeerd kunnen worden in de nieuwe regeling en het nieuwe beleid van FCP.
Het doel van de regeling Talentontwikkeling en Manifestaties is om bij te dragen aan een uitdagend aanbod voor talenten voor en naast het kunstvakonderwijs en het stimuleren van een ketenaanpak om zo bij te dragen aan een betere toeleiding naar het kunstvakonderwijs en de professionele kunsten. Daarnaast wil het fonds manifestaties ondersteunen die bijdragen en excellentie en vakmanschap in de amateurkunst door (inter)nationale uitwisseling te faciliteren en ruimte te bieden voor presentatie, kennisontwikkeling en deskundigheidsbevordering.
Het Fonds voor Cultuurparticipatie (FCP) wil graag inzicht in de effecten, succesfactoren en concrete verbeterpunten van de regeling Versterking Actieve Kunstparticipatie (VAC). Het fonds heeft ons gevraagd om een impactmeting uit te voeren om dit inzicht te verkrijgen.
Met de resultaten van dit onderzoek kan het Fonds voor Cultuurparticipatie nagaan of de doelen bereikt worden die zij hebben gesteld voor de regeling Versterking Actieve Kunstparticipatie en hoe zij de regeling zo nodig kunnen verbeteren voor toekomstige aanvragers zodat ze hun doel nog beter behalen.
Door middel van het afnemen van vragenlijsten en het houden van interviews bij zowel gehonoreerde als niet gehonoreerde aanvragers en niet-aanvragers maken wij de impact van de regeling inzichtelijk (worden de doelen bereikt?) en onderzoeken we succesfactoren en verbeterpunten van de regeling.
Om de vragenlijst en het interviewprotocol de juiste inhoud te geven, stellen we vooraf samen met medewerkers van het FCP de indicatoren vast in een werksessie per deelregeling.
De regeling VAC bestaat uit drie deelregelingen die elk hun eigen doelen kennen:
Sien heeft in het kader van de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit onder andere een marktplaats ingericht waar scholen hun vragen kunnen plaatsen en culturele instellingen kunnen hierop reageren. Maar hoe verloopt deze samenwerking? Begrijpen de scholen en de culturele instellingen elkaar? En wat kunnen anderen leren van afgeronde projecten?
Om scholen en culturele instellingen te helpen bij de evaluatie van de samenwerking en om leerpunten die interessant zijn om te delen met anderen er uit te pikken, wordt een evaluatieformulier ontworpen, welke digitaal automatisch geanalyseerd wordt. Door dit evalueersysteem wordt er automatisch regelmatig gerapporteerd over de samenwerkingen bij de medewerkers van Sien, komen knelpunten die aandacht nodig hebben naar voren en worden leerpunten gegenereerd ie vervolgens gedeeld kunnen worden.
De gemeente Oosterhout heeft in samenwerking met Oosterhout in Beweging, H19 en de bibliotheek het programma 'de brede buurt' ontwikkeld om mensen te verbinden, te betrekken, deel te laten aan de maatschappij en om mensen te laten leren. Hiervoor worden activiteiten op het gebied van sport, bewegen, kunst en cultuur afgestemd op verschillende doelgroepen. Hiervoor moet er een gevarieerd aanbod zijn van sport- en cultuuractiviteiten na schooltijd.
Om te weten of het programma werkt en waar bijgestuurd moet worden, is een monitoring systeem ontwikkeld op basis van de doelen van het programma 'de brede buurt'. Samen met de betrokken partijen zijn accenten aangebracht en is de eerste opzet van de monitor aangepast aan de praktijk en de reeds bestaande informatieverzameling. Met het nieuwe monitoring systeem gaan de verschillende betrokken partijen op dezelfde wijze gericht informatie verzamelen waarmee deze partijen en de gemeente inzicht krijgen in de effecten van hun werkzaamheden en of ze hun doelen gaan bereiken. Met deze informatie kunnen ze hun acties gericht bijsturen.
Kunst Centraal is een organisatie op het gebied van kunst- en cultuureducatie. Zij stimuleren de vraag naar en versterken het aanbod van cultuureducatie in de provincie Utrecht. Kunst Centraal doet mee met het landelijk programma 'Cultuureducatie met Kwaliteit' en heeft mij gevraagd hen te begeleiden bij hun moneva (monitoring & evaluatie).
De medewerkers van Kunst Centraal en Landschap Erfgoed Utrecht (partner bij het programma 'Cultuureducatie met Kwaliteit') hebben zelf de nulmeting van hun moneva uitgevoerd. Ik heb ze hierbij begeleid, richting gegeven, gecoacht zodat zij de verzamelde informatie om konden zetten in praktische beleidsinformatie waarmee zij hun programma kunnen voeden. Doordat ze het zelf hebben gedaan onder mijn begeleiding hebben ze nu een goede meting met nuttige informatie en kunnen ze het de volgende keer zelf.
Veel culturele instellingen ontwikkelen activiteiten op het gebied van cultuureducatie. Maar wat is de kwaliteit hiervan? Dit is voor de culturele instelling interessant om zo je kwaliteit te verbeteren. Maar dit is ook voor subsidiegevers interessant. Gemeenschapsgeld moet ten slotte doelmatig besteed worden.
De volgende vijf indicatoren zijn van belang bij het vaststellen en verbeteren van de kwaliteit van cultuureducatie:
Deze vijf indicatoren hangen samen. Dat betekent dat als je op een van deze punten je organisatie verbetert, andere punten zullen volgen. Door bijvoorbeeld projecten structureel te evalueren, zul je leren van projecten uit het verleden. Door je verbeterpunten te kennen (en er aan te werken), krijg je inzicht hoe je beter en met meer partijen kunt samenwerken (en hier meer profijt uit te halen), zal je bereik verbeteren (omdat je beter leert inspelen op behoeften, maar ook beter je (potentiele) cursisten leert bereiken).
Onlangs heb ik een artikel geschreven voor beleidsmedewerkers cultuur over deze vijf indicatoren voor cultuureducatie naar aanleiding van de analyse van de bis-aanvragen die ik heb gedaan voor het Ministerie van OCW en de Raad voor Cultuur.
De gemeente Schiedam wilde graag weten wat de impact was van de cultuurscouts die enkele jaren ingezet werden om cultuur dichter bij de bewoners te brengen. De gemeente voerde dit beleid om enerzijds bewoners meer te betrekken bij hun eigen wijk, maar anderzijds ook om burgers meer aan cultuur te laten participeren. Projecten van de cultuurscouts komen voort uit wensen van bewoners en worden uiteindelijk weer overgedragen aan de bewoners.
Naast de impact van de cultuurscouts werd ook gekeken naar de werkwijze. Hoe konden zij hun werk slimmer aanpakken: beter grip krijgen op de wensen uit de wijk, nieuwe mensen bereiken, culturele activiteiten met meer bereik en impact organiseren en betere samenwerking met andere organisaties in de wijken. Om te achterhalen wat de impact was is van de cultuurscouts, hebben we groepsgesprekken gevoerd met deelnemers en apart met professionals in drie wijken. Daarnaast hebben we enkele individuele interviews afgenomen.
